Yusef U Qasi d Si Muḥ Umḥend
Uriɣ sin yeḍṛsen imeqqranen ɣef sin imedyazen yettwassnen di tmetti taqbaylit, yiwen d amezwaru d Yusef U Qasi n At Jennad yeddren "ɣer taggara n tallit talemmast(moyen âge) neɣ tallit taṭeṛkwit, deg wazemz n 1770", akken i t id yenna wemyaru ameqqran Lmulud n At Mɛemmeṛ, nek si tama-w rniɣ-as tafat ugar deg weblug agi
i-wakken imeɣriyen a t afen s talwit, syen akkin zemmren ad afen tala s timmad-is wagi d adlis n "Isefra n Teqbaylit Iqbuṛen" neɣ "Poèmes kabyle ancien" sɣur Dda Lmulud n At Mɛemmeṛ. Yusef U Qasi d yiwen n umedyaz ameqqran yessefruyen tamussni d ttsartit(politique) ɣef tudrin d tteqbilin d umnekcam Aṭeṛkwi d amedya, Ihi yenna:
Asefru n Yusef UQasi
(Dagi inemmer-d At Yanni)
Dḥu d lmersul
Belleh a ṭiṛ ma d w'ifsusen
Abrid-ik mellul
Ers i lwadd zgger Iftissen
Ar at lmaεqul
Awal n ṣwab a t kemsen
At Yanni lembbat γursen
Ur degsen amehbul
Bexlaf w'iḥedqen yessen
Ma ḥanbenk s wul
Ma truḍ a k id seḍṣen
Ma d amedyaz Si Muḥend Umḥend yedder di tallit n 1900(neɣ di tallit n Wefṛensis) d yiwen umedyaz ameqqran, d amsikel(voyageur), yettra asikel(voyage) s waṭas, d yiwen n umedyaz yessefruyen tudert-is n yal ass, ad naf isefra-s gerzen s waṭas ssɛan aṣkay(lebni) war tucḍa win i-sen yesslan a ten isekles de wallaɣ-is.
Yenna-yas:
W'ibɣan Ṛebb'a t iweḥḥed
Di si Muḥ Umḥend
Meskin iɛwej ṛay-is
Yeɣra leqran ijewwed
Si zik-ines yeǧǧhedd
Tura ireffed s wallen-is
Waqila ṣfeṛ iqreb-ed
Aɛwin ulaḥedd
Siw' asebsi d aṛfiq-is
Amsawal ger Ccix d Si Muḥ...
Awal i-d-yellan zik ger sin imedyazen imeqqranen, Si Muḥend U Mḥend d Ccix Muḥend Welḥusin. Tazwara yenna-yas Ccix:
— D acu i-k-id yecqan akka?
Si Muḥ igumm'a-d-yini kra, armi i-s-d-wwin lkif, yessuref-as Ccix, yewwet-as yiwen usebsi, yelli wallaɣ-is, iserreḥ yiles-is, yenna-yas di tazwara:
A Ccix Muḥend Ulḥusin
Nusa-d a-k-nissin
Neḍmaɛ si lǧha-k cwiṭ
A lbaz izedɣen leḥṣin
Iḥub-ik weḥnin
Ddaṛaǧa-k ḥed ur tt iwiḍ
Ar ṣfeṛ heggi aɛwin
Ul-iw d amuḍin
Tamurt a ttbeddel wiyiḍ.
Yerra-yas, yenna-yas:
— Acimi akka testehzaḍ deg iman-ik?....
Yerra-yas Si Muḥ yenna-yas:
A lfahmin Llah ɣalleb
Ṛebb' akk'i yekteb
Lmeḥn' a ttɛeddi f ṛas
Mačči d ttiselbi ay nesleb
Aṭas i-nɛetteb
Aqlaɣ d imeḥzan kul ass
Lweqt akk' i geskadeb
Salet lmujeṛṛeb
W'ur nud' ur ɛeddant fellas.
.....
———————
Nugem-it-id deg wedlis n Lmulud n At Mɛemmeṛ "Yenna-yas Ccix Muḥend".